Những bộ phim lấy đề tài nghiệp vụ phải tái hiện lại chân thực ngành nghề chuyên môn, nhân viên công tác và môi trường làm việc.

20180910 Gốc: Tân Kinh.

Những ngày vừa qua, một bộ phim lấy đề tài khởi nghiệp trong thời đại mới tên là "Thời đại lập nghiệp" đã lên sóng. Lấy đề tài khởi nghiệp trong thời đại Internet rất mới mẻ, thêm vào đó là các nhân vật chủ chốt đều thuộc cỡ bự trong ngành như đạo diễn An Kiến từng đoạt giải Phi Thiên, biên kịch vàng Trương Đỉnh, dàn diễn viên có sự góp mặt của Hoàng Hiên và Chu Nhất Vi. Có thể nói đội hình này cực kỳ lấp lánh, cực kỳ bắt mắt. Ấy vậy mà sau tập đầu tiên rating được 0,48, tỷ lệ khán giả cứ giảm dần đều. Nguyên nhân là do dù đề tài khởi nghiệp trong kỷ nguyên Internet rất mới nhưng nội dung phim không hề có tính thực tế, thiếu tính logic chuyên môn nghề nghiệp, khiến khán giả cực kỳ thất vọng, buộc chúng ta phải nhìn nhận lại sự tồn tại và phát triển của phim nghiệp vụ: Liệu có phải những bộ phim nghiệp vụ không thể thoát khỏi cái lõi thần tượng?

Hiện tượng: Phim thần tượng khoác lớp áo nghiệp vụ lừa dối khán giả.

"Thời đại lập nghiệp" là bộ phim đầu tiên về khởi nghiệp trong thời đại mới, nhưng hiển nhiên, bộ phim không hề bày ra bất cứ sáng tạo thời đại mới nào. Các nhân vật vì quá cố gắng đuổi theo hai từ "nhiệt huyết" mà chạy quá xa so với thực tế. Nội dung vì quá cố gắng tạo ra mâu thuẫn xung đột, nên tự dưng biến thành trò hề. Diễn viên có cố gắng nỗ lực chừng nào thì cũng không thể nắn lại sự sai lệch về mặt nội dung. Đây là vấn đề không của chỉ riêng "Thời đại lập nghiệp", mà căn bệnh chung "chỉ nhìn thấy cái lợi trước mắt" của tất cả các bộ phim lấy đề tài nghề nghiệp trong nước.

Nhìn ra quốc tế, chẳng hạn như Hoa Kỳ sở hữu rất nhiều phim truyền hình nghề nghiệp hay. Như "Thung lũng Silicon/Silicon Valley" về ngành công nghệ - thông tin, "Ca phẫu thuật của Grey/Grey's Anatomy" về ngành y dược, "Cuộc chơi bạc tỷ/Billions" về ngành tài chính, "Người vợ tốt/The Good Wife" về ngành pháp luật, "Tổ quốc/Homeland" về ngành điệp chiến. Mỗi bộ phim có một hệ thống riêng, và đồng thời, đều nắm bắt được mùi khói súng nồng đậm trong xã hội hiện đại. Không những vậy, những bộ phim này đều lột tả rất thành công ngành nghề chủ đề của bộ phim, như phim trinh thám - hình sự thể hiện được sự chuyên nghiệp của cảnh sát khi chiến đấu với những tên tội phạm tàn ác, xảo trá, phim luật pháp đưa được hình ảnh vị luật sư tài giỏi giành thắng lợi về cho thân chủ trên tòa, phim y dược là những hình ảnh chân thật nhất về chữa bệnh cứu người, phô bày được hoàn cảnh làm việc, hành trình cứu sống bệnh nhân của các y bác sĩ.

Nhưng trong nước thì sao, phim nghề nghiệp chỉ như lớp áo cánh ve. Càng ngày càng nhiều bộ phim thần tượng khoác lớp áo cánh ve nghề nghiệp, vàng thau lẫn lộn, lừa đảo khán giả. Mặc áo vest tham gia hội nghị thì là người tài giỏi, nói mấy từ chuyên môn đã ra vẻ nhân tài ưu tú, chỉ cần tí nhiệt huyết rống to thì dù ngốc nghếch, ảo tưởng đến đâu cũng có thể thành công. Con đường dựng nghiệp đơn giản quá, có khi còn chẳng lừa nổi những học sinh sinh viên còn đang ngây thơ trên ghế nhà trường, nói chi đến những con người đang ngày ngày làm việc vì miếng cơm manh áo ngoài xã hội.

Phim nghiệp vụ phải đúng như tên gọi, toàn bộ nội dung phải lấy nghề nghiệp chuyên môn làm cốt lõi. Vì vậy, một bộ phim nghề nghiệp chuyên môn tiêu chuẩn phải làm nổi bật được 3 yếu tố: nghề nghiệp chuyên môn, môi trường làm việc, nhân viên công tác.

Nghề nghiệp chuyên môn: Phải nghiên cứu kiến thức chuyên môn.

Muốn đánh tiếng "nghiệp vụ" thì phải nghiên cứu kiến thức chuyên môn của ngành nghề, để các khán giả ngoại đạo có cơ hội học tập, nâng cao hiểu biết. Vì vậy, những người làm phim phải cực kỳ quen thuộc với nghề nghiệp, có nhận thức chuyên môn, và phải thực sự ngâm mình trong hoàn cảnh chuyên môn thực tế.

Trong bộ phim truyền hình Mỹ "Ca phẫu thuật của Grey", các bác sĩ phòng cấp cứu được hiện lên màn ảnh cực kỳ chân thật, cảnh giải phẫu chân thật từng milimet, mỗi một tập đều giải thích cặn kẽ, kỹ càng các thuật ngữ chuyên môn. Thế nên mới có một cô bé nhờ cùng xem phim với mẹ hàng ngày mà học được không ít các cách chữa bệnh thường thức, một mình thực hành thành công CPR cứu sống mẹ trong thời khắc nguy hiểm. Còn phim truyền hình "Bác sĩ khoa cấp cứu" của chúng ta chỉ là phô ra sự vất vả, gian lao của các bác sĩ thông qua cuộc đời của các nhân vật, các ca bệnh nhỏ lẻ, phóng đại các mâu thuẫn trong phòng bệnh để tạo ra nút thắt cho bộ phim.

Và bộ phim được xưng tụng là phản ánh cuộc sống của "phiên dịch viên tiếng Pháp cao cấp" "Quan phiên dịch" thì không hề có cảnh phiên dịch tiếng pháp hay dịch cabin nào, cũng không hề có dụng cụ huấn luyện chuyên nghiệp, khẩu hình của các diễn viên chính hoàn toàn không khớp với âm tiếng Pháp, khán giả thật sự khóc không ra nước mắt. Mà vấn đề khiến nhiều khán giả không thể chấp nhận nổi nhất là, trên thực tế, ngoài đời không hề có nghề nghiệp nào tên là "Quan phiên dịch", bởi vì "theo phân loại của các trường ngoại ngữ, kinh nghiệm công tác dưới 3 năm được gọi là phiên dịch viên, kinh nghiệm công tác lâu năm được gọi là phiên dịch viên cao cấp". Quan phiên dịch là một danh từ được tác giả tiểu thuyết cứng rắn bịa ra. Ngoài ra, còn có cảnh bác sĩ yêu cầu hộ lý chuẩn bị nước muối sinh lý 9%, được netizen giễu cợt là "đủ để đi muối dưa" trong phim "Bác sĩ trẻ"; bác sĩ trong "Tâm thuật" chỉ cần nhìn CT đã chắc chắn khối u trong não là lành tính, trong khi tính chất khối u phải dựa vào các bài kiểm tra đo lường phức tạp; "Luật sư ly hôn" thì sử dụng bản ghi âm làm bằng chứng, luật sư đại diện đứng lên hét lớn "Tôi phản đối" ngay khi phiên tòa vừa mở, rõ ràng là sao chép tình tiết từ các phim Hong Kong, Mỹ, gây ra hiểu nhầm nghiêm trọng về ngành pháp lý - tòa án của nước ta. Vô số kể các ví dụ "rạch giời rơi xuống". Nếu những khán giả ngoại đạo, hoàn toàn không biết gì về nghề nghiệp chuyên môn lại áp dụng những điều học được từ trong phim ra ngoài đời, thật không thể tưởng tượng nổi hậu quả sẽ như thế nào.

Mỗi lần xem phim y dược trong nước, lại không khỏi nhớ lại phim Hong Kong "Bàn tay nhân ái". Các bác sĩ trong phim khoác áo blouse trắng bình tĩnh, vững vàng, tan việc lại hẹn nhau ra Lan Quế Phường uống rượu nói chuyện phiếm, công tác và cuộc sống được chia tách rạch ròi, sạch sẽ, chuyên môn cao, tuân thủ nghiêm túc các giới hạn cơ bản giữa người với người, có lễ phép, có hàm dưỡng, chính là hình tượng chính diện của các trí thức trong xã hội.

Nhân viên công tác: Phải phản ánh được hoàn cảnh và biến chuyển của nhân vật chính.

Yếu tố thứ hai của phim nghiệp vụ chính là nhân viên công tác. Điểm mấu chốt của tất cả các bộ phim đều là nhân vật, và điều này càng quan trọng hơn nữa trong phim nghiệp vụ. Vì tất cả tình tiết của bộ phim đều phải liên quan tới hoàn cảnh, biến chuyển và trưởng thành của nhân vật chính. Đồng thời, phim nghiệp vụ phải cung cấp cho khán giả những nhận thức chính xác về nghề nghiệp, không phải thông qua lăng kính hồng, càng không phải thông qua lăng kính đen. Về phương diện khác, phim nghiệp vụ cũng phải nhen nhóm ước mơ, hướng tới và kính trọng đối với nghề nghiệp của một lớp khán giả.

So sánh hai bộ phim cùng lấy đề tài pháp luật - luật sư là "Đấu trí/Suits" của Mỹ và "Luật sư ly hôn" của nước nhà. Nếu hai vị luật sư trong "Suits" liên tục đấu trí đấu dũng, không chỉ thể hiện rõ nghề luật sư mà sau mỗi vụ án, lại có một mối liên kết với cuộc sống đời thường của họ, tạo sự phong phú, muôn hình muôn vẻ cho bộ phim, thì "Luật sư ly hôn" của hai diễn viên phái thực lực Ngô Tú Ba và Diêu Thần lại lấy tình tay ba làm chủ đề chính, kèm theo các án kiện ly kỳ, nguyên cáo bị cáo cấu xé trên tòa, tình tay ba tay năm, đạo đức gia đình, gi gỉ gì gi cái gì cũng có mà chả đi sâu vào cái nào.

Phim nghiệp vụ Mỹ thường lấy bối cảnh rộng lớn. Phim nghiệp vụ Hàn và Nhật thường tư duy logic, cộng thêm các triết lý về cuộc đời, lấy cuộc đời đi làm bấp bênh của nhân vật chính để thể hiện sự đen tối, vô lương của xã hội. Còn phim nghiệp vụ trong nước, giả như có đổi nghề nghiệp của nhân vật chính thì gần như chắc chắn nội dung, tình tiết sẽ chẳng thay đổi là bao, bởi vì trọng tâm của những bộ phim này đều là tuyến tình cảm của các nhân vật chứ không phải ngành nghề làm việc. Lấy "phim nghiệp vụ" làm miếng mồi nhử, nhưng thực ra bản chất bên trong vẫn là phim lãng mạn thành thị, phim thần tượng. Thế nên, khi tuyến tình cảm của bộ phim không thể song hành với nghiệp vụ, cũng chẳng lạ tại sao chuyên môn nghiệp vụ trong phim lại be bét.

Môi trường làm việc: Tư liệu cuộc sống rất phong phú nhưng lên phim chỉ tập trung thần tượng lãng mạn.

Yếu tố thứ ba của phim nghiệp vụ là môi trường làm việc. Phim nghiệp vụ phải phô bày được môi trường làm việc của từng nghề nghiệp khác nhau, như quan hệ giữa đồng nghiệp, hóa giải các mâu thuẫn lợi ích, v.v. Như vậy, vừa có thể chỉ dẫn cho rất nhiều người chưa đi làm, vừa gợi ý cho những người đã đi làm, và thậm chí là đưa ra biện pháp giải quyết cho những người đối mặt với nguy cơ mất việc.

Nguyên mẫu của nhân vật chính bộ phim truyền hình Mỹ "Cuộc chơi bạc tỷ" là cựu vương quỹ đầu cơ thế giới Steve Cohen. Trong tập thứ ba, bằng mọi thủ đoạn có thể, nhân vật nam chính đã có một ghế trong ban giám đốc công ty, hạ bệ CEO, yêu cầu công ty thay đổi toàn bộ công thức cũ, cắt giảm chi tiêu, đây cũng chính là lấy ý tưởng từ một vị trùm đầu cơ khác tên là Carl Icahn. Có thể nói, hầu hết nội dung của "Cuộc chơi bạc tỷ" là có thật, chỉ thay đổi tên công ty và tên nhân vật. Rõ ràng nghiệp vụ thực tế của Trung Quốc không thiếu dục vọng, quyền thế, cạnh tranh, phản bội, mê mang. Mưu mô cẩn thận từng đường đi nước bước nhưng thất bại chỉ trong gang tấc. Tính được mọi việc nhưng cuối cùng vẫn là hai bàn tay trắng. Từ phát sinh vấn đề đến giải quyết nguy cơ. "Muốn thắng nhỏ thì dựa vào Trí. Muốn thắng lớn phải dựa vào Đức." Chúng ta có nhiều lắm, phong phú lắm tư liệu sống. Nhưng "Thời đại lập nghiệp" cứ lãng du trong không khí thần tượng lãng mạn, trì trệ khiến bao người phải thở dài.

Biên kịch: Phải đào sâu tìm hiểu cuộc sống con người.

Xét nguyên nhân căn bản của vấn đề vẫn là nguồn tiền nóng chảy quá nhanh vào thị trường phim truyền hình quốc nội, chú trọng lượng hơn là chất. Một đạo diễn một năm chỉ đạo 3, 4 bộ phim, không có thời gian trải nghiệm thực tế. Biên kịch càng không có thời gian nghiên cứu nghiệp vụ, toàn phải dựa vào kinh nghiệm nhắm mắt đưa bút. Diễn viên một tháng chạy mấy đoàn phim. Toàn bộ giới phim ảnh chìm vào trạng thái chạy theo hiệu quả và lợi nhuận nhanh.

Đa phần các bộ phim nghiệp vụ phải dựa vào bản lĩnh của biên kịch, ở đây không nói đến kỹ xảo sáng tác mà là mức độ quen thuộc với nghiệp vụ. Đa số các biên kịch phim nghiệp vụ phương Tây đều đã công tác nhiều năm trong ngành đó, có đoàn phim đã mời thêm cố vấn chuyên môn từ chính ngành nghề đó đến để cho ý kiến tham khảo, bảo đảm tính chuyên môn của bộ phim. Như biên kịch của "Người vợ tốt" tốt nghiệp Đại học Luật Harvard. Những tri thức vật lý trong sitcom Mỹ "Vụ nổ lớn/The Big Bang Theory" đều được chuyên gia cố vấn và công nhận. Trong khi biên kịch phim nghiệp vụ quốc nội có lẽ chưa từng được trải nghiệm, hoàn toàn xa lạ với nghiệp vụ đề tài của bộ phim, thế nên không ít người hoặc đoán mò, mặc sức tưởng tượng, hoặc tìm ít tài liệu thứ cấp, nhiệt tình hơn thì bỏ thời gian đi phỏng vấn người trong nghề. Biên kịch Lục Lục có thể coi là một biên kịch vàng đủ tiêu chuẩn. Để sáng tác kịch bản "Đàn bà không mạnh mẽ, trời đất không dung tha", cô đã tự mình thực tập trong ngành truyền thông 1 năm, nhưng như vậy cũng chỉ mới hiểu được một phần nào nghiệp vụ truyền thông. Chân chính hiểu một nghiệp vụ là phải chịu ảnh hưởng sâu sắc của nghiệp vụ đó, từ ngôn ngữ, phương thức làm việc, quy luật nghỉ ngơi, tinh thần diện mạo, tình cảm. Nếu chưa từng trải qua thì tất nhiên không thể nắm chắc những chi tiết tưởng như tí hon trong đó.

Một cái nhìn lạc quan hơn, sự bùng phát của phim nghiệp vụ trong giai đoạn hiện nay cho thấy sự trỗi dậy của các ngành nghề mới và sự phân hóa đám đông. Phương hướng phát triển đúng đắn của phim nghiệp vụ là quan tâm đến cá nhân, chú trọng vận mệnh chìm nổi của nhân vật, từ đó phản ánh được thực tế, sự thay đổi của từng thời kỳ. Vững vàng và gần gũi với thực tế chưa từng là công việc dễ dàng. Cũng như trong mỗi nghề nghiệp, không ai có thể đứng trên đỉnh chỉ sau một ngày chập chững vào nghề. 

Nguồn: http://www.xinhuanet.com/ent/2018-10/19/c_1123580498.htm